Kerstfeest in de kunst
Traditioneel werd het kerstfeest in de
kunst uiteraard vanuit het religieuze perspectief bekeken, zoals te zien is in het
bijzondere schilderij met de kerstnacht als onderwerp, in 1520 geschilderd door
Albrecht Altdorfer. De geboorte van Christus wordt door Altdorfer omhuld met
een goddelijk gouden licht. Dit licht past ook bij de voorchristelijke
opvatting van het midwinterfeest, waarbij de geboorte van de zon of de
terugkeer van het licht werd gevierd, enkele dagen na de kortste dag.
Een ander onderwerp uit het kerstverhaal
dat vaak wordt uitgebeeld, is de aanbidding van Christus door de drie Koningen
of Wijzen. Zij staan binnen de christelijke traditie bekend als Caspar,
Melchior en Balthasar. Zij worden vaak weergegeven als een jonge man, een
volwassen en een oudere man waarbij zij symbool staan voor de verschillende
leeftijden van de mens. In veel gevallen verwijzen de uiterlijke kenmerken van
de Koningen naar de verschillende werelddelen: Europa, Azië en Afrika, hiermee
wordt gerefereerd aan de aanbidding van Christus door de hele (toen bekende)
wereld. Ook de kostbare geschenken; goud, wierook en mirre hebben
hoogstwaarschijnlijk een symbolische betekenis. Goud zou het symbool zijn van
Christus’ koningschap, het heerlijk ruikende wierook van zijn goddelijkheid en
mirre het symbool van de Gezalfde of van de dood. Het schilderij van Rogier van
der Weyden laat een anachronisme zien, want in de stal hangt vlak boven het
hoofd van Maria een beeldje van de gekruisigde volwassen Christus, als een
voorbode van het latere lot van de pasgeborene.
Het traditionele feest in december van
samenkomen en herinnering heeft diverse kunstenaars geïnspireerd, ook binnen de
moderne kunst. Eén van deze kunstenaars was de uit Noorwegen afkomstige Edvard
Munch, die op basis van een persoonlijke kerstherinnering aan een bordeelbezoek
in Lübeck, het schilderij "Kerstfeest in het bordeel" schilderde.
Voor Munch was dit niet alleen de weergave van een persoonlijke gebeurtenis
maar hij schilderde het werk ook om zich te verzetten tegen de burgerlijke
moraal. Met zijn intieme weergave van het persoonlijke leven van de prostituees,
past hij binnen de traditie die in de laat negentiende eeuw werd ingezet door
Edgar Degas en Henri de Toulouse-Lautrec.
Een kunstwerk dat zich meer richt op het
samenkomen van de familie rondom de kerstboom. is “Glade Jul” van de Deense
kunstenaar Viggo Johansen. In zijn sfeervolle schilderij zien we de familie
Johansen in hun woning in Kopenhagen dansen en zingen rondom de rijkversierde kerstboom.
Johansens vrouw Martha is op de voorgrond te zien met aan weerszijden de
dochters Ellen en Nanna. Verderop in de kring is ook zoon Fritz te zien. Hoewel
de kunstenaar zelf uiteraard druk bezig was met het schilderen van dit
tafereel, zou hij binnen de kring de plaats achter de boom hebben ingenomen.
In 1959 liet zelfs de beroemdste kunstenaar van de 20e eeuw, Pablo Picasso, zich inspireren door Père Noël. Het originele schilderij bevindt zich in het Musée d'art et d'Histoire de Saint-Denis, maar veel mensen zullen het kennen van een afbeelding op een kerstkaart, die in de loop der jaren vaak is verstuurd.
Afbeeldingen:
Albrecht Altdorfer, De Heilige Nacht, ca. 1520, Kunsthistorisches Museum, Wenen
Rogier van der Weyden, Der Dreikönigsaltar (detail), ca. 1455, Alte Pinakothek, München
Edvard Munch, Kerstmis in het bordeel, ca. 1904, Munch Museum, Oslo
Viggo Johansen, Glade Jul, 1891, Den Hirschsprungske Samling, Kopenhagen
Pablo Picasso, Père Noël, 1959, Musée d'art et d'Histoire, Saint-Denis