Kerstfeest in de kunst

Morgenavond is het kerstavond. In het jaar 2020 zien de kerstdagen er heel waarschijnlijk anders uit dan u gewend bent. In deze tijd van het jaar blikken we terug op de afgelopen tijd, die voor velen zo anders verliep dan verwacht. Echter wij kijken ook vooruit naar een hopelijk betere toekomst in het nieuwe jaar. In deze momenten van overdenking, kan kunst zeker een belangrijke rol spelen. Daarom laat ik u een paar prachtige voorbeelden zien van kunstenaars die zich hebben laten inspireren door het kerstfeest.

Traditioneel werd het kerstfeest in de kunst uiteraard vanuit het religieuze perspectief bekeken, zoals te zien is in het bijzondere schilderij met de kerstnacht als onderwerp, in 1520 geschilderd door Albrecht Altdorfer. De geboorte van Christus wordt door Altdorfer omhuld met een goddelijk gouden licht. Dit licht past ook bij de voorchristelijke opvatting van het midwinterfeest, waarbij de geboorte van de zon of de terugkeer van het licht werd gevierd, enkele dagen na de kortste dag.

Een ander onderwerp uit het kerstverhaal dat vaak wordt uitgebeeld, is de aanbidding van Christus door de drie Koningen of Wijzen. Zij staan binnen de christelijke traditie bekend als Caspar, Melchior en Balthasar. Zij worden vaak weergegeven als een jonge man, een volwassen en een oudere man waarbij zij symbool staan voor de verschillende leeftijden van de mens. In veel gevallen verwijzen de uiterlijke kenmerken van de Koningen naar de verschillende werelddelen: Europa, Azië en Afrika, hiermee wordt gerefereerd aan de aanbidding van Christus door de hele (toen bekende) wereld. Ook de kostbare geschenken; goud, wierook en mirre hebben hoogstwaarschijnlijk een symbolische betekenis. Goud zou het symbool zijn van Christus’ koningschap, het heerlijk ruikende wierook van zijn goddelijkheid en mirre het symbool van de Gezalfde of van de dood. Het schilderij van Rogier van der Weyden laat een anachronisme zien, want in de stal hangt vlak boven het hoofd van Maria een beeldje van de gekruisigde volwassen Christus, als een voorbode van het latere lot van de pasgeborene.

Het traditionele feest in december van samenkomen en herinnering heeft diverse kunstenaars geïnspireerd, ook binnen de moderne kunst. Eén van deze kunstenaars was de uit Noorwegen afkomstige Edvard Munch, die op basis van een persoonlijke kerstherinnering aan een bordeelbezoek in Lübeck, het schilderij "Kerstfeest in het bordeel" schilderde. Voor Munch was dit niet alleen de weergave van een persoonlijke gebeurtenis maar hij schilderde het werk ook om zich te verzetten tegen de burgerlijke moraal. Met zijn intieme weergave van het persoonlijke leven van de prostituees, past hij binnen de traditie die in de laat negentiende eeuw werd ingezet door Edgar Degas en Henri de Toulouse-Lautrec.

Een kunstwerk dat zich meer richt op het samenkomen van de familie rondom de kerstboom. is “Glade Jul” van de Deense kunstenaar Viggo Johansen. In zijn sfeervolle schilderij zien we de familie Johansen in hun woning in Kopenhagen dansen en zingen rondom de rijkversierde kerstboom. Johansens vrouw Martha is op de voorgrond te zien met aan weerszijden de dochters Ellen en Nanna. Verderop in de kring is ook zoon Fritz te zien. Hoewel de kunstenaar zelf uiteraard druk bezig was met het schilderen van dit tafereel, zou hij binnen de kring de plaats achter de boom hebben ingenomen.

In 1959 liet zelfs de beroemdste kunstenaar van de 20e eeuw, Pablo Picasso, zich inspireren door Père Noël. Het originele schilderij bevindt zich in het Musée d'art et d'Histoire de Saint-Denis, maar veel mensen zullen het kennen van een afbeelding op een kerstkaart, die in de loop der jaren vaak is verstuurd.

 

Afbeeldingen:

Albrecht Altdorfer, De Heilige Nacht, ca. 1520, Kunsthistorisches Museum, Wenen

Rogier van der Weyden, Der Dreikönigsaltar (detail), ca. 1455, Alte Pinakothek, München

Edvard Munch, Kerstmis in het bordeel, ca. 1904, Munch Museum, Oslo

Viggo Johansen, Glade Jul, 1891, Den Hirschsprungske Samling, Kopenhagen

Pablo Picasso, Père Noël, 1959, Musée d'art et d'Histoire, Saint-Denis