Gertrude Stein: de ongekroonde koningin van de Rive Gauche

Ze was schrijver, mecenas en een cultureel fenomeen: Gertrude Stein. Vereeuwigd in 1906 door Picasso in een opzienbarend portret en bij het grote publiek misschien nog wel het meest bekend door de Woody Allen film Midnight in Paris uit 2011 waarin Kathy Bates haar vertolkte.

Gertrude Stein werd in 1874 geboren in Allegheny, nabij Pittsburgh. Ze was het vijfde en tevens laatste kind van Daniel en Amelia Stein. Vader Daniel vergaarde een bescheiden fortuin als directeur van de Market Street Railway in San Francisco. Binnen het gezin had zij de beste band met haar broer Leo met wie zij later in Parijs een appartement zou delen aan de Rue de Fleurus 27. Wanneer Gertrude 14 is, overlijdt haar moeder, drie jaar later gevolgd door haar vader. Vanaf dat moment was haar oudste broer Michael de gezinsvoogd. Hij zorgde ervoor dat Gertrude en haar zus Bertha bij familie van hun moeder in Baltimore konden wonen. In Baltimore ontmoette Gertrude de zussen Cone die op zaterdagavond regelmatig salons organiseerden waar werd gediscussieerd over kunst. Dit legde de basis voor de Parijse salons die Gertrude zelf zou organiseren.

Na een onafgeronde studie medicijnen vertrok zij in 1902 naar Europa waar haar broer Leo eerder dat jaar al naartoe verhuisd was. Na een aanvankelijk verblijf in Londen vertrokken zij in 1903 naar Parijs. Gertrude zou de rest van haar leven in Frankrijk wonen. Gertrude en Leo vonden een appartement in de buurt van de Jardin Luxembourg waar zij in 1904 begonnen met het aanleggen van een kunstcollectie. Leo legde contact met de beroemde kunsthandelaar Ambroise Vollard en het was ook bij hem dat de Steins hun eerste grote aankoop deden door twee werken van Gauguin, twee werken van Renoir en een Cézanne aan te schaffen. In de daarop volgende jaren zouden vele werken volgen, waaronder diverse werken van de toen nog relatief onbekende Picasso.

In hun appartement organiseerde Gertrude ook regelmatig salons waarvoor zij bevriende kunstenaars en schrijvers uitnodigde. Zij werd hierin vanaf 1910 bijgestaan door haar redacteur en levenspartner Alice B. Toklas die een zeer begenadigde kokkin was en uiteindelijk bekend werd als schrijfster van kookboeken. Het was tijdens zo'n salon dat Picasso en Matisse elkaar ontmoetten. Ook beroemde Amerikaanse schrijvers als Ernest Hemingway en Ezra Pound wisten de salon van de dames Stein en Toklas te vinden. Zo werd Stein één van de meest invloedrijke personen in de culturele wereld en kon zij met recht de ongekroonde koningin van de de Parijse Rive Gauche genoemd worden.

In 1914 kreeg Gertrude, vermoedelijk vanwege haar voorliefde voor Picasso, een ernstige ruzie met haar broer Leo die daarop naar Italië vertrok. Tot aan haar dood zouden ze geen contact meer hebben op een toevallige ontmoeting op straat in 1918 na.

Naast een belangrijk mecenas was Gertrude Stein ook een avantgardistisch schrijfster. Haar bekendste werken waren The Autobiography of Alice B. Toklas en het bijna duizend pagina's tellende The Making of Americans. In haar boeken beschreef zij ondermeer haar familieleven en haar contacten uit de kunstwereld. Dat ze niet altijd even tactisch was, bleek wel uit het feit dat zij op een avond enthousiast voordroeg uit haar eigen werk aan Picasso én zijn vrouw Olga. Ze koos echter voor de scène waarin Picasso's eerste grote liefde Fernande Olivier sprookjes van La Fontaine voorlas aan een voor Picasso poserende Gertrude. De hierop volgende reactie van een woedende Olga zal niemand verbazen.

Foto: Man Ray, Gertrude Stein en Alice B. Toklas, 1923

Foto: Carl Mydans, Gertrude Stein en Alice B. Toklas met hond Basket, 1944

Schilderij: Pablo Picasso, Portret Gertrude Stein, 1905-1906, Metropolitan Museum of Art, New York