Het landschap van "De Schreeuw"

Bij het voorbereiden van de cursus de Romantiek in het Noorden denk ik vaak terug aan de prachtige treinreis die wij twee jaar geleden door Scandinavië maakten.  Eén van de meest indrukwekkende momenten tijdens deze reis was het bezoek dat we brachten aan de fjord bij Ekeberg in Oslo. Hier is het landschap te zien dat Edvard Munch inspireerde bij het schilderen van zijn beroemde werk De Schreeuw, het bekendste werk uit de Noorse kunstgeschiedenis.

Hoewel we bij de titel van dit kunstwerk meestal aan één specifiek schilderij uit 1893 denken, het exemplaar dat in de Nasjonalgalleriet in Oslo hangt, heeft Munch meer dan vijftig exemplaren hiervan gemaakt, waarvan de meeste in een grafische vormgeving maar ook enkele geschilderde variaties.

Hoofdpersoon in de afbeelding is niet zozeer de figuur op de voorgrond maar vooral het landschap. Munch heeft niet een letterlijke weergave van het landschap gegeven maar schilderde De Schreeuw vanuit een herinnering die hij opdeed bij de fjord.  De kunstenaar schreef in  1892 in zijn dagboek:

 

“ Ik liep met twee vrienden langs de weg, toen ging de zon onder. De hemel werd plotseling bloedrood. Ik bleef staan, leunde doodmoe op het hekwerk. Boven de blauwzwarte fjord en de stad lagen bloed en tongen van vuur. Mijn vrienden liepen door en ik stond nog steeds te trillen van angst. Ik voelde dat er een grote oneindige schreeuw door de natuur ging.”

 

Deze herinnering maakt van De Schreeuw meer een innerlijk landschap gebaseerd op een gevoel dan een  naturalistisch landschap maar de vorm van de fjord is nog steeds duidelijk herkenbaar in de afbeeldingen.

 

The_Screamjpg Edvard Munch Anxiety 1894jpg

De Schreeuw                                                                       Angst

 

Zoals in veel werken van Munch is ook De Schreeuw gebaseerd op het thema angst. Dat blijkt ook uit de werken die hij in dezelfde periode maakte en die dezelfde beklemmende sfeer uitademen als De Schreeuw. De titels van deze werken zijn veelzeggend: Wanhoop en Angst.

Vaak denkt men dat de figuur op de voorgrond zelf de schreeuwende is. Dat is echter niet het geval. Zoals hierboven beschreven is het de natuur die schreeuwt. De figuur op de voorgrond bedekt de oren om zichzelf tegen de schreeuw te beschermen. De geopende mond is de weergave van de bijbehorende schrikreactie. Munch heeft de figuur met open mond en bedekte oren  vaker afgebeeld  maar nooit zo duidelijk als in De Schreeuw.

De intense kleuren waarmee Munch het landschap schilderde, hebben een emotionele lading maar de kans bestaat dat Munch zich heeft laten inspireren door de rode lucht die ontstond na de uitbarsting van de vulkaan Krakatau in 1883.

Op de zomerdag waarop wij bij de fjord stonden, was de lucht grijs bewolkt. Er heerste een overweldigende stilte en op dat moment begreep ik dat immense stilte en een grote oneindige schreeuw eigenlijk heel dicht bij elkaar liggen.  

 

  

Deze blog is een bewerking van de Tout l’Art aflevering Het Oslo van Edvard Munch